اقتصاد در آستانه سقوط ایران، ماجراجویی در سوریه و رویای سلاح‌هسته‌ای

آیا ایرانیان نیز باید به تبعیت از آیت‌الله خامنه‌ای صندل پاره به پاکنند؟

وضعیت اقتصاد ایران از آغاز سال میلادی جاری با سرعتی نگران‌کننده به سمت بحرانی شدن پیش رفته‌است. طی ماه‌های اخیر اخبار و تحلیل‌های متعددی در زمینه سقوط قریب‌الوقوع اقتصاد  و ناتوانی حکومت از برطرف کردن دشواری‌های روزافزودن اقتصادی منتشر شده‌است. حتی مقامات ایران نیز به موضوع معترفند و در موقعیت‌های مختلف به مردم هشدار داده‌اند که وضعیت معیشتی آنها از آنچه  اکنون هست نیز دشوارتر خواهد شد؛ شاید ظاهر شدن رهبر ایران آیت‌الله خامنه‌ای با صندل‌هایی پاره یکی از گویاترین نشانه‌ها برای سختی‌های پیش رو باشد.

پس از توافقات هسته‌ای مقدماتی که در اواخر سال ۲۰۱۳ بین ایران و غرب ارزش ریال تا حدودی  تثبیت  و افزایش تورم متوقف شد اما به نظر می‌رسد این پیشرفت‌ها  موقتی بوده و اوضاع اکنون رو به خرابی پیش می‌رود.

چندی پیش در ۲۰ مارچ ۲۰۱۴ نیویورک تایمز مقاله ای جالب توجه در مورد اقتصاد ایران منتظر کرد که عنوانش این بود:‌«امیدها برای بهبود اقتصاد رنگ می‌بازند». این گزارش شرح می‌دهد که چگونه مردم ایران به امید حل مشکلات اقتصاد بحران‌زده کشور به رئیس‌جمهور کنونی ایران، حسن روحانی رای دادند، اما «بیش از شش ماه پس از آغاز ریاست‌جمهوری وی و همزمان با هشدار اقتصاددانان در مورد اتمام قریب‌الوقوع بودجه دولت، امید مردم برای بهبود سریع وضعیت اقتصاد کشور رنگ می بازد. »

سایر نکات کلیدی این مقاله به این شرحند:‌

– آقای روحانی «اقتصادی را از سلف خود تحویل گرفت که به سبب ضعف مدیریت دولت پیشین و تحریم‌های بین‌المللی [پیش از آنکه اداره‌اش به وی واگذار شود] ورشکسته بود.» اقتصاددانان بر این باورند که «به زودی ذخایر ارزی دولت ایران به اتمام خواهند رسید. »

–  «  روحانی [پس از رسیدن به ریاست‌جمهوری] «دریافت که وضعیت اقتصادی دولت بسیار وخیم‌تر از آنچیزی است که رئیس‌جمهور قبلی فاش کرده بود. در حال حاضر در نبود دلارهای نفتی و درآمد رو به کاهش مالیاتی دولت، آقای روحانی هیچ راهی ندارد جز آنکه تصمیمات اقتصادی اخذ کند که در کوتاه مدت شرایط زندگی مردمی که به او رای داده‌اند را دشوارتر از قبل کند. »

– از آغاز سال جدید (۱۳۹۳) دولت حذف یارانه‌های مربوط به سوخت را آغاز کرده‌است، اقدامی که می‌تواند قیمت گازوییل، برق و سایر سوخت‌ها را:« تا ۹۰ درصد افزایش دهد. »

– کمبود بودجه بعلاوه دولت را «ناچار خواهد کرد یارانه نقدی ماهانه (معادل تقریبا ۴۵ هزار تومان) را که تا پیش از این به ۶۰ میلیون نفر از جمعیت پرداخت می‌شد تنها به نیازمندترین طیف‌های جامعه اختصاص دهد. »

–  وضعیت بازار بورس ایران «که پس از خوشبینی‌های ناشی از انتخاب دولت جدید و توافق مقدماتی هسته‌ای » به سوی بهبود پیش می‌رفت بعد از رونق ایجاد شده در دسامبر  با تجربه کاهشی ۱۴ واحدی در وضعیت چندان خوبی نیست.  در فوریه سال جاری میلادی،‌ارزش ریال پس از چند ماه ثبات،‌ در مقابل دلار ۴ درصد کاهش یافت تا قیمت هر دلار در بازار آزاد به ۳۰۰۰ تومان برسد.
– کمبود پول «هیچ چاره‌ای پیش وای دولت نمی‌گذارد مگر اتخاذ سیاست‌های سخت‌گیرانه و دردناک برای مردم؛ از جمله چاپ پول که به افزایش شدید تورم و کاهش چشمگیر بودجه در بخش‌های مختلف خواهد انجامید. »

علاوه بر تمام اینها اخبار بد دیگری نیز در راه است:‌

– کمتر از یک ماه پیش،‌ یکی از نمایندگان مجلس ایران، موسی‌الرضا ثروتی اعلام کرد بیش از ۱۵ میلیون نفر از مردم ایران -که ۲۰ درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند- زیر خط ملی فقر زندگی می‌کنند و از این تعداد ۷ میلیون از هیچ نوع کمک و حمایتی بهر‌مند نیستند.

– در نخستین روزهای اسفندماه لیستی مقایسه‌ای  در وبسایت بی‌بی‌سی فارسی منتشر شد که نشان می‌دهد قیمت اقلام اساسی خانوار ظرف چهار یا پنج سال گذشته دست‌کم سه برابر شده‌است.

– احمد توکلی یکی دیگر از نمایندگان مجلس اخیرا اعلام کرد جمهوری‌اسلامی ‌ایران از «فساد اقتصادی سیستماتیکی» رنج می‌برد.

با در نظر گرفتن تمامی این اخبار و تحلیل‌ها،‌ مردم ایران رو به چه آینده‌ای می‌روند؟ سعید لیلاز اقتصاددان ایرانی و از مشاوران حسن روحانی یکی از کسانی بود که نیویورک‌تایمز در مقاله خود به نقل از او نوشت ایران «بهاری سیاه» را در پیش دارد و تنها یک «معجزه» می‌تواند جمهوری‌اسلامی را از آسیب‌های سیاسی ناشی از بحران اقتصادی نجات بدهد. لیلاز می افزاید:‌«من نگران این هستم که در کشور شاهد آشوب باشیم.»

همزمان به نظر می‌رسد حسن روحانی و آیت‌الله خامنه‌ای قصد دارند از طریق کاهش بودجه‌های عمومی و چاپ اسکناس با این بحران مواجه شوند. به همین علت انتظار می‌رود میزان تورم همچنان به افزایش ادامه دهد و مردم از پیش فقیرتر شوند، هرچند دولت پیشتر قول داده بود در سال ۲۰۱۵ میزان تورم را از ۴۲ درصد در سال ۲۰۱۳ و  ۳۲ درصد فعلی  به ۲۵ درصد کاهش دهد.

از سوی دیگر مقامات حکومت ایران به وضوح درحال آماده کردن مردم برای افزایش چشمگیر تورم و فقر و محرومیت بیشتر هستند. موارد زیر تنها چند نمونه در این راستاست:

– علی فلاحیان، از وزرای پیشین اطلاعات که جزو عامران اصلی قتل‌های زنجیره‌ای به شمار می‌آید اخیرا در سخنانی اعلام کرد در صورت تشدید تحریم‌ها و دشوارتر شدن شرایط مردم ایران می‌توانن«د به یک وعده غذا در روز اکتفا کنند و یا روزه بگیرند. »

– علی سعیدی،‌نماینده رهبر ایران در سپاه پاسداران اخیرا در یک سخنرانی گفت:‌«ما به سوی چالش‌ها و تحریم‌های بسیار پیش می رویم اما آنچیزی را که با خون به دست آورده‌ایم به خاطر نان از دست نخواهیم داد. مردم ایران باید خود را برای سختی‌های بیشتر آماده کنند. »

– ماه گذشته وبسایت رسمی رهبر ایران تصویری از وی را منتشر کرد که در دیداری رسمی صندلی پاره به پاکرده بود، پیامی سمبولیک به مردم ایران که بناست نشان بدهد آیت‌الله خامنه‌ای نیز مانند فقرای جامعه «در سختی و بی‌تجمل» زندگی می‌کند و انتظار دارد که بقیه مردم جامعه نیز چنین کنند.

بعلاوه،‌آیت‌الله خامنه‌ای معتقد است که همچنان «امید» وجود دارد. در ماه‌های اخیر او به مناسبت‌های مختلف  مدل اقتصادی موازی را مطرح کرده‌است که مبنای آن «خودکفایی» به شمار می‌آید.   در این   مدل اقتصادی که وی آن را «اقتصاد مقاومتی» می‌نامد کشور بر منابع خود اتکا کرده و در مورد «اقلام استراتژیک و بنیادی» به خودکفایی دست پیدا می‌کند. او ابراز امیدواری می‌کند که این مدل به «رفاه و بهبود شرایط زندگی همه شهروندان خصوصا نیازمندان منجر شود.»

اما نگاهی گذرا به اقتصادهای بسته که اغلب از فساد گسترده، ضعف مدیریت، تسلط ایدئولوژی و انحصار منافع (به عنوان مثال انحصار امکانات و فرصت‌های اقتصادی در دست سپاه در ایران) نیز رنج می‌برند نشان می‌دهد که این سیستم‌ها اگر خود را رو به جریان آزاد اقتصاد نگشایند از درون متلاشی خواهند شد. بهترین مثال در این مورد اتحاد جماهیر شوروی و اصطلاح «کشور ماهواره‌ای» (satellite states) و یا وضعیت اقتصادی کشورهایی نظیر کره شمالی و کوبا است.

شواهد حاکی از این است که رهبر ایران علاقه‌ای به پذیرش این واقعیت که ما در دوران اقتصاد‌های جهانی‌شده زندگی می‌کنیم ندارد و این نکته که ایران برای واردات ماشین‌آلات و تکنولوژی و بهره برداری از منابع سوخت نیاز به صادر کردن نفت دارد را در نظر نمی‌گیرد.

ذکر این نکته نیز ضروری‌است که آیت‌الله خامنه‌ای در راس امپراتوری ثروتمندی به نام ستاد اجرایی فرمان امام قرار دارد که بیشتر سرمایه‌های آن از اموال مصادره‌ای تشکیل شده‌است. بر اساس محاسبات خبرگذاری رویترز در نوامبر ۲۰۱۳، اموال این موسسه اعم از املاک،‌سهام و سایر دارایی آن از ارزشی بالغ بر ۹۵ میلیارد دلار برخوردار است.

مقامات ایرانی هنوز هم این فرصت را دارند که با ایجاد تغییرات موثر سیاسی و اقتصادی از جمله احترام به حقوق بشر و برگزاری انتخابات‌ آزاد و منصفانه و دست برداشتن از سرکوب مخالفان کشور را از فروغلطیدن به بحران حفظ کنند، اما به نظر می‌رسد آنها مصر هستند که کماکان به اتلاف میلیاردها دلار برای  پیشبرد برنامه هسته‌ای ادامه دهند با این تصور که این برنامه می تواند باقی ماندن آنها در راس قدرت را تضمین کند.  بعلاوه آنها همچنان میلیونها تومان از بودجه عمومی را صرف حمایت از بشاراسد و تسلیح سپاه پاسداران، شبه‌نظامیان عراقی و حزب‌الله لبنان برای پشتیبانی از او می‌کنند.  در داخل مرزهای ایران نیز به نظر نمی‌رسد کسی دلنگران آزادی های مدنی،‌حقوق اقلیت‌ها و برقراری دموکراسی واقعی در کشور باشد.

واضح است که رویای ایران هسته‌ای و استفاده از آن برای پیشبرد سیاست‌های فاجعه بار  حکومت آن در موارد مختلفی همچون سوریه -چنان که تاکنون آشکار شده‌است- تنها به انزوای بین‌المللی بیشتر ایران و دشواری‌های اقتصادی  شدیدتر برای مردم خواهد انجامید. آیا واقعا ایرانیان در ماه‌های پیش‌رو به آیت‌الله خامنه‌ای تاسی کرده و به صندل‌پاره خود قناعت خواهند کرد؟‌یا این بار در برابر دشواری‌ها صدای خود را به اعتراض بالا خواهند برد و به دنبال راه حلی بنیادی را خواستار خواهند شد؟

منابع:

– مقاله نیویورک‌تایمز در ۲۰۱۴/۰۳/۲۰  http://www.nytimes.com/2014/03/21/world/middleeast/cut-in-energy-subsidies-iran.html?action=click&module=Search&region=searchResults%230&version=&url=http%3A%2F%2Fquery.nytimes.com%2Fsearch%2Fsitesearch%2F%3Faction%3Dclick%26region%3DMasthead%26pgtype%3DHomepage%26module%3DSearchSubmit%26contentCollection%3DHomepage%26t%3Dqry754%23%2Firan+economy&_r=0

– مطلب بی‌بی‌سی در مورد روند افزایش قیمت‌ها در سال‌های اخیر،‌ ۲۰۱۴/۰۳/۲۲ http://www.bbc.co.uk/persian/business/2014/03/140322_food_iran_inflation.shtml?ocid=socialflow_facebook

– سخنان موسی‌الرضا ثروتی: http://farsnews.com/newstext.php?nn=13921214001320

– سخنان علی فلاحیان: http://www.tasnimnews.com/Home/Single/323166

– سخنان علی سعیدی: http://www.freezepage.com/1394891668YLQTNMXYNV

– سخنان احمد توکلی:
http://farsnews.com/newstext.php?nn=13921218001123

– تصویر آیت‌الله خامنه‌ای و صندل‌های پاره: http://farsi.khamenei.ir/photo-album?id=25683#202329

– گزارش خبرگزاری رویترز در مورد اموال ستاد اجرایی فرمان امام:
به فارسی:
http://www.reuters.com/investigates/iran/images/part1/persian.pdf
http://www.reuters.com/investigates/iran/images/part2/persian.pdf
http://www.reuters.com/investigates/iran/images/part3/persian.pdf
به انگلیسی:‌
http://www.reuters.com/investigates/iran/#article/part1
http://www.reuters.com/investigates/iran/#article/part2
http://www.reuters.com/investigates/iran/#article/part3

•